Πέμπτη 15 Δεκεμβρίου 2011

ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΤΑΞΗΣ
Α. Η ΔΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ

§1. Η λειτουργία των λέξεων μέσα στην πρόταση.

Μάθαμε ήδη ότι ο λόγος απαρτίζεται από λέξεις, οι οποίες κατατάσσονται σε δέκα ομάδες, που λέγονται μέρη του λόγου. Οι λέξεις, λοιπόν, αποτελούν το υλικό, τα βασικά δομικά στοιχεία το λόγου της προφορικής και της γραπτής έκφρασης. Οι λέξεις, όμως, όσο κι αν είναι το βασικό υλικό του λόγου, δεν έχουν νόημα από μόνες τους. Δεν εκφραζόμαστε με μεμονωμένες λέξεις ούτε, φυσικά, μπαίνουν τυχαία σε μια πρόταση. Πρέπει να μπουν σε μια σειρά, συν-τάσσονται σε οργανωμένο σύνολο, σύμφωνα με ορισμένους κανόνες, για να αποκτήσουν συγκεκριμένο νόημα, για να λειτουργήσουν.
Ακόμη, μια λέξη μπορεί να έχει κάθε φορά διαφορετικό νόημα.
π.χ. Ο ποντικός τρώγεται από τη γάτα (φαγώνεται)
Ο Πέτρος τρώγεται με τα ρούχα του. (ενοχλείται)
Αυτοί τρώγονται σαν τη γάτα με το σκύλο (μαλώνουν).
Γι’ αυτό, στο λόγο η βασική μονάδα έκφρασης είναι η πρόταση, - μέσα στην οποία οι λέξεις αποκτούν το πλήρες νόημά τους - και μέρη της πρότασης είναι οι λέξεις και οι ομάδες λέξεων, που την απαρτίζουν.
Η οργανωμένη ομάδα λέξεων που εκφράζει μόνο ένα νόημα, με σύντομη συνήθως διατύπωση, λέγεται πρόταση.
Οι λέξεις που απαρτίζουν την πρόταση παίζουν συγκεκριμένο λειτουργικό ρόλο. δηλ. η καθεμιά με την ιδιαίτερη σημασία της και το γραμματικό τύπο που παίρνει στη συγκεκριμένη φράση δίνει κάτι από το όλο μήνυμα της πρότασης.
π.χ. στην πρόταση «Ο κηπουρός κλάδεψε τα δένδρα» η λέξη ο κηπουρός έχει τη σημασία της και το γραμματικό της τύπο (ονομαστική ενικού) και ο ρόλος της είναι να δείξει ποιος έκανε την ενέργεια.
Η λέξη κλάδεψε έχει κι αυτή τη σημασία της και το γραμματικό της τύπο, και ο ρόλος της εδώ είναι να δείξει ποια ενέργεια έκανε ο κηπουρός.
Κάθε λέξη, ανάλογα με τη σημασία που παίρνει μέσα στην πρόταση και με το ρόλο που παίζει, κατατάσσεται σε μια μεγάλη κατηγορία λέξεων, σε ένα από τα δέκα μέρη του λόγου.

§2. Διαφορετικοί λειτουργικοί ρόλοι της ίδιας λέξης.

Παραδείγματα: Τα άγρια (επίθετο) ζώα ζουν στα δάση.
Τα ήμερα (επίθετο) ραδίκια δεν είναι και τόσο
νόστιμα
ήρθαν τα άγρια (ουσιαστικό) να διώξουν τα ήμερα
(ουσιαστικό).
Τα πρόθυμα (επίθετο) παιδιά ήρθαν αμέσως.
Ο Γιώργος βοηθάει τον αδερφό του πρόθυμα
(επίρρημα)
Παρατηρούμε στα παραδείγματα, ότι η ίδια λέξη άλλοτε λειτουργεί ως επίθετο και άλλοτε ως ουσιαστικό άλλοτε ως επίθετο και άλλοτε ως επίρρημα.
Για να κατατάξουμε λοιπόν, μια λέξη σε κάποιο από τα μέρη του λόγου, προσέχουμε το λειτουργικό της ρόλο, προσέχουμε δηλ. πως λειτουργεί μέσα στην πρόταση αν λειτουργεί ως επίθετο, ως ουσιαστι΄κο, ως επίρρημα.


§3. Το ονοματικό και το ρηματικό μέρος της πρότασης
Παραδείγματα
ΟΝΟΜΑΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΡΗΜΑΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ
1. Η ακούραστη γιαγιά μας, ετοίμαζε το τραπέζι με πολλή φροντίδα
2. Η γιαγιά ετοίμαζε το τραπέζι
3. Ο Σταύρος, ο μικρός μου αδερφός, γύρισε, αργά
4. Ψίθυροι, ακούστηκαν
Παρατηρούμε ότι:
α) Κάθε πρόταση αποτελείται από δύο μέρη στο ένα βασική λέξη είναι το όνομα λ.χ. η γιαγιά, και γι’ αυτό λέγεται ονοματικό μέρος, ενώ στο άλλο βασική λέξη είναι το ρήμα, λ.χ. ετοίμαζε, και γι’ αυτό λέγεται ρηματικό μέρος.
β) Στο κάθε μέρος της πρότασης όλες οι λέξεις αποτελούν μια ομάδα π.χ. η ακούραστη γιαγιά μας. Αλλά στο ίδιο μέρος μπορεί μερικές λέξεις να δένονται μεταξύ τους περισσότερο από ότι με άλλες και να σχηματίζουν μικρότερες ομάδες μέσα στην ίδια μεγαλύτερη ομάδα π.χ. Ο Σταύρος ο μικρός μου αδερφός.
γ) Μπορεί μια μόνο λέξη να αποτελεί το ένα από τα δύο μέρη της πρότασης (παραδ. 4)

Τα λεκτικά σύνολα
Οι λέξεις που δένονται μεταξύ τους περισσότερο από ότι με άλλες και σχηματίζουν ομάδες μέσα στην πρόταση λέγονται λεκτικά σύνολα. Τα λεκτικά σύνολα έχουν ως πυρήνα μια λέξη που δίνει τη βασική τους σημασία λ.χ. στο παράδ. 1 πυρήνες είναι η γιαγιά και ετοίμαζε.
Κάποτε και μια μόνο λέξη είναι λεκτικό σύνολο.


Τα είδη των λεκτικών συνόλων
α) Το λεκτικό σύνολο που έχει πυρήνα του ένα όνομα (ουσιαστικό ή επίθετο) λέγεται ονοματικό σύνολο (ΟΣ):
π.χ. Ο αδερφός μου, έφυγε
Κάποιο πρωινό είδα στο δάσος ένα μεγάλο λαγό,
Ο Γιώργος είναι πλούσιος σε αισθήματα.
β) Το λεκτικό σύνολο που έχει πυρήνα του ένα ρήμα λέγεται ρηματικό σύνολο (ΡΣ):
π.χ. Ο παππούς, καθόταν,
Ο παππούς καθόταν στο πεζούλι,
Η γιαγιά έκοψε το ψωμί με το μαχαίρι.
γ) Το λεκτικό σύνολο που αποτελείται από ένα ή περισσότερα επιρρήματα λέγεται επιρρηματικό σύνολο (ΕΣ):
π.χ. Ο Σταμάτης ήρθε αργά, Ο Πέτρος πήγε αρκετά καλά.
δ) Το λεκτικό σύνολο που εισάγεται με πρόθεση λέγεται προθετικό σύνολο (ΠΣ):
π.χ. Ο παπάς του χωριού έφτασε σε βαθιά γεράματα,
Από δω και πέρα θα προσπαθήσω περισσότερο.

Η μετακίνηση των λεκτικών συνόλων
Μέσα σε μια πρόταση, η θέση των λεκτικών συνόλων δεν είναι σταθερή.
π.χ. Ο σκύλος γάβγιζε εκείνη τη στιγμή
Εκείνη τη στιγμή ο σκύλος γάβγιζε
Ο σκύλος εκείνη τη στιγμή γάβγιζε.



§4. Απλές και αναπτυγμένες μορφές του ονοματικού και του ρηματικού μέρους της πρότασης.
α) Απλές και αναπτυγμένες μορφές του ονοματικού μέρους.
Τι είναι υποκείμενο.
Το ονοματικό μέρος της πρότασης, ή ονοματικό σύνολο (ΟΣ) μπορεί να έχει:
1) απλή μορφή, δηλ. να αποτελείται από ένα απλό ονοματικό σύνολο (ΟΣ)
π.χ. Η μητέρα γέλασε, Ο γιατρός ήρθε.
2) αναπτυγμένη μορφή, δηλ. να αποτελείται από ένα απλό ονοματικό σύνολο (ΟΣ) συμπληρωμένο και με άλλες λέξεις.
π.χ. Ο γιατρός του χωριού μας, ο κ. Δημητριάδης, επέστρεψε.
Το ΟΣ το οποίο φανερώνει ποιος ενεργεί ή δέχεται μια ενέργεια ή βρίσκεται σε μια κατάσταση, λέγεται υποκείμενο του ρήματος.
Το υποκείμενο συνήθως μπαίνει μπροστά από το ρήμα και είναι πάντοτε σε πτώση ονομαστική. Το βρίσκουμε αν απαντήσουμε στην ερώτηση που σχηματίζεται με το ποιος και το ρήμα της πρότασης.
π.χ. ποιος γέλασε; Η μητέρα. Είναι το υποκείμενο (Υ) του ρήματος γέλασε.
Το υποκείμενο το παριστάνουμε συνήθως με τα σύμβολα ΟΣ1 και μπορεί να είναι ουσιαστικό, αντωνυμία, ουσιαστικοποιημένο επίθετο, καθώς και κάθε άλλη λέξη ομάδα λέξεων ή πρόταση με το άρθρο ή χωρίς άρθρο, όταν παίρνουν τη θέση ουσιαστικού.
β) Απλές και αναπτυγμένες μορφές του ρηματικού μέρους.
Το ρηματικό μέρος της πρότασης φανερώνει εκείνο που λέγεται για το υποκείμενο και μπορεί να έχει:
1) απλή μορφή λ.χ. Η Μαρία παίζει.
2) αναπτυγμένη μορφή λ.χ. Η Μαρία παίζει κάθε απόγευμα στην πλατεία.
Το ρηματικό μέρος της πρότασης λέγεται και ρηματικό σύνολο (ΡΣ).

Το αντικείμενο - το κατηγορούμενο - το κατηγόρημα
Τρεις είναι οι απλές μορφές του ΡΣ και προκύπτουν από τα τρία είδη του ρήματος (αμετάβατο, μεταβατικό, συνδετικό).
Πίνακας με απλά ρηματικά σύνολα (ΡΣ)
ΟΣ ΡΣ Ανάλυση ΡΣ
1. Η μητέρα έτρεξε
Ρ ή Κα Ρ
2. Ο Κώστας χτύπησε την πόρτα
Ρ Α
Κα Ρ+Α
Ο Γιώργος έδωσε τον αναπτήρα στον παππού
Ρ Α (Α) Ρ+Α(Α)
3. Η Ελένη είναι αδύνατη
Σ Κ Ρ+Κ
Η Τίνα έγινε καθηγήτρια
Σ Κ
Κα Ρ+Κ
Ρ=ρήμα, Κα=κατηγόρημα, Σ=συνδετικό, Α=αντικείμενο, Κ=κατηγορούμενο
Απλό ΡΣ, όπως βλέπεις στον παραπάνω πίνακα, είναι εκείνο που αποτελείται:
1) από ένα αμετάβατο ρήμα μόνο (Ρ), παράδειγμα 1.
2) από ένα μεταβατικό ρήμα μαζί με το αντικείμενό του (Ρ+Α) παραδ. 2
3) από ένα συνδετικό ρήμα μαζί με το κατηγορούμενο (Ρ+Κ), παραδ. 3.
Η καθεμιά από τις τρεις απλές μορφές του ΡΣ (έτρεξε - χτύπησε την πόρτα - είναι αδύνατη) λέγεται και κατηγόρημα.

Αμετάβατα και μεταβατικά ρήματα.
Τα ρήματα που φανερώνουν ότι το υποκείμενό τους ενεργεί, λέγονται ενεργητικά και διακρίνονται:
1) σε αμετάβατα, που δείχνουν ότι το υποκείμενό τους ενεργεί, αλλά η ενέργειά του δεν πηγαίνει σε άλλο πρόσωπο ή πράγμα.
π.χ. το ρήμα έτρεξε (παραδ. 1) είναι αμετάβατο (δεν έχει αντικείμενο)
2) σε μεταβατικά, που δείχνουν ότι το υποκείμενό τους ενεργεί και η ενέργειά του πηγαίνει (μεταβαίνει) σε άλλο πρόσωπο ή πράγμα, ή το επηρεάζει, π.χ. τα ρήματα χτύπησε και έδωσε (παραδ. 2) είναι μεταβατικά. (έχουν αντικείμενο)
Το πρόσωπο ή το πράγμα στο οποίο πηγαίνει η ενέργεια του υποκειμένου του μεταβατικού ρήματος λέγεται αντικείμενο, λ.χ. την πόρτα - τον αναπτήρα - στον παππού (παραδ. 2) είναι αντικείμενα.
Το αντικείμενο μπαίνει συνήθως σε πτώση αιτιατική και μπορεί να είναι ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, μετοχή ή και κάθε άλλο μέρος του λόγου και μια πρόταση ολόκληρη, με το άρθρο ή χωρίς άρθρο μπροστά τους, όταν αυτά παίρνουν στο λόγο θέση ουσιαστικού.
Παραδείγματα:
α) Ο τεχνίτης επισκευάζει τη βρύση
β) Οι εργάτες άνοιξαν λάκκο.
γ) Ο Πέτρος μοιάζει του πατέρα (γενική πτώση)
δ) Περίμενε τον καλό της
ε) Η Μαγδαληνή είδε Εκείνον
στ) Φοβάται μήπως κόψουν το νερό.
Λίγα ρήματα παίρνουν αντικείμενο σε πτώση γενική. Η γενική αυτή μπορεί να αντικατασταθεί με εμπρόθετο αντικείμενο (παρ. γ) με τον πατέρα.
Μερικά ρήματα (δίπτωτα) παίρνουν δύο αντικείμενα, σε πτώση αιτιατική και τα δύο ή σε αιτιατική και γενική, και το μεν ένα λέγεται άμεσο αντικείμενο Α, το δε άλλο έμμεσο αντικείμενο (Α).

Συνδετικό - Κατηγορούμενο
Τα ρήματα είμαι, γίνομαι, φαίνομαι κ.τ.ο. συνδέουν ονόματα με τα υποκείμενά τους. Το όνομα, στις περιπτώσεις αυτές, δίνει μια ιδιότητα στο υποκείμενο και λέγεται κατηγορούμενο.
λ.χ. το επίθετο αδύνατη και το ουσιαστικό καθηγήτρια στα παραδ. 3 είναι κατηγορούμενο, το ρήμα είμαι (γίνομαι, φαίνομαι κ.τ.ο. δες ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ ΟΕΔΒ σελ. 17, 18), επειδή συνδέει το κατηγορούμενο με το υποκείμενο, λέγεται συνδετικό.
Το κατηγορούμενο κανονικά μπαίνει στην ίδια πτώση με το υποκείμενο δηλ. στην ονομαστική. Όταν όμως είναι ουσιαστικό μπορεί να μπει και σε πτώση γενική (γενική κατηγορηματική).

§5. Τα είδη των προτάσεων
1. Προτάσεις με βάση τη δομή τους.
(Απλή, σύνθετη, επαυξημένη και ελλειπτική πρόταση)

α) Απλή πρόταση:
1) Η κοπέλα ήρθε Υ+Ρ
2) Η κοπέλα άνοιξε το παράθυρο Υ+Ρ+Α
Ο Φώτης έδωσε έναν κατάλογο στον προϊστάμενο Υ+Ρ+Α (Α)
3) Η κοπέλα είναι δραστήρια Υ+Ρ+Κ
Η πρόταση που αποτελείται από ένα υποκείμενο και κατηγόρημα λέγεται απλή. Το υποκείμενο και το κατηγόρημα λέγονται κύριοι όροι της πρότασης.

β) Σύνθετη πρόταση:
Η πρόταση που έχει δύο ή περισσότερα υποκείμενα ή κατηγορούμενα ή αντικείμενα λέγεται σύνθεση πρόταση.
Αυτά συνδέονται μεταξύ τους με κάποιο σύνδεσμο ή χωρίζονται με κόμμα.
π.χ. Ο Πέτρος και ο αδερφός του σπουδάζουν
Ο Αριστείδης ήταν δίκαιος, τίμιος και γενναίος
Ο ψαράς ετοίμαζε τα δίχτυα, τα δολώματα, το παραγάδι.
γ) Επαυξημένη πρόταση:
Η κοπέλα του γραφείου ήρθε (προσδιορισμός στο υποκείμενο)
Η κοπέλα ήρθε πολύ πρωί σήμερα (προσδιορισμός στο κατηγόρημα)
Η πρόταση που έχει εκτός από τους κύριους όρους και δευτερεύοντες όρους ή προσδιορισμούς (πληροφορίες - συμπληρώματα) λέγεται επαυξημένη)
Οι προσδιορισμοί είναι πληροφορίες που εξηγούν, καθορίζουν, αναπτύσσουν περισσότερο ή συμπληρώνουν την έννοια των κύριων όρων.
Μια πρόταση μπορεί να είναι και σύνθετη και επαυξημένη
π.χ. Ο Μιλτιάδης και ο Θεμιστοκλής πολέμησαν εναντίον των Περσών.
δ) Ελλειπτική πρόταση:
Καλημέρα (σου εύχομαι). Για πού; (πηγαίνεις;). έρχομαι (σε σένα).
Η πρόταση από την οποία λείπουν ένας ή περισσότεροι όροι, επειδή εννοούνται εύκολα από τα συμφραζόμενα λέγεται ελλειπτική.

2. Οι προτάσεις με βάση το περιεχόμενό τους.
(προτάσεις κρίσεως, επιθυμίας, ερωτηματικές, επιφωνηματικές)
α) Προτάσεις κρίσεως: με τις οποίες δίνουμε μια πληροφορία ή εκφράζουμε μια κρίση π.χ. Ο Γιώργος πήγε ταξίδι.
β) Προτάσεις επιθυμίας: με τις οποίες εκφράζουμε μια επιθυμία, προτροπή, προσταγή, π.χ. Πάρε και τη φωτογραφική μηχανή μαζί σου.
γ) Ερωτηματικές προτάσεις: με τις οποίες διατυπώνουμε μια ερώτηση.
π.χ. Θα επισκεφτείς και την Κνωσό;
δ) Επιφωνηματικές προτάσεις: με τις οποίες εκφράζουμε ένα συναίσθημα (έκπληξη ή θαυμασμό) π.χ. θα κάνεις αγώνα δρόμου με το δελφίνι!
Παρατήρηση: Στις προτάσεις κρίσεως προηγείται συνήθως το υποκείμενο ενώ σ’ όλες τις άλλες συνήθως προηγείται το ρήμα.


3. Τα είδη των προτάσεως ως προς την ποιότητα.
(Καταφατικές - αρνητικές)
α. Εμείς θα πάμε στην Κρήτη α1. Δε θα πάμε στην Κρήτη
β. Έλα τότε μαζί μας β1. Μην έρχεσαι τότε μαζί μας
γ. Θα πάτε και στην Κνωσό; γ1. Δε θα πάτε και στην Κνωσό

Κάθε πρόταση (κρίσεως, επιθυμίας κ.λ.π.) μπορεί να είναι καταφατική, δηλ. το ρήμα της να είναι θετικό, ή αρνητική δηλ. το ρήμα της να συνοδεύεται από αρνητικό επίρρημα. Η αρνητική λέγεται και αποφατική.

4. Τα είδη των προτάσεως ως προς τη σχέση τους με άλλες.
(Κύριες - δευτερεύουσες)
Κύριες:
α) Προσπάθησα πολύ
β) Δεν κατάλαβα τίποτα
γ) Προσπάθησα πολύ, αλλά δεν κατάλαβα τίποτα
Μια πρόταση που μπορεί να σταθεί μόνη της στο λόγο, λέγεται κύρια ή ανεξάρτητη.
Οι κύριες προτάσεις συνδέονται μεταξύ τους με συνδέσμους συμπλεκτικούς, αντιθετικούς, διαχωριστικούς κ.τ.λ. και η σύνδεση αυτή λέγεται παρατακτική.

Δευτερεύουσες:
α. Δεν πήγε στο σχολείο, γιατί ήταν άρρωστος.
β. Όταν ταξίδευε ο πατέρας περνούσαμε καλά.
Μια πρόταση που δεν μπορεί να σταθεί μόνη της στο λόγο, αλλά χρησιμεύει για να προσδιορίσει μια άλλη πρόταση ή έναν όρο προτάσεως, λέγεται δευτερεύουσα ή εξαρτημένη.
Η δευτερεύουσα πρόταση συνδέεται με την πρόταση που προσδιορίζει με έναν από τους υποτακτικούς συνδέσμους (αιτιολογικούς, χρονικούς κ.τ.λ.) ή με αναφορική αντωνυμία κ.τ.λ. και η σύνδεση αυτή λέγεται υποτακτική.

Η σύνδεση των προτάσεων μιας περιόδου.
Από τους συνδέσμους οι συμπλεκτικοί, οι διαχωριστικοί και οι αντιθετικοί ενώνουν ισοδύναμες προτάσεις (κύρια και κύρια, δευτερεύουσα με δευτερεύουσα).
Οι σύνδεσμοι: ειδικοί, χρονικοί, αιτιολογικοί, υποθετικοί, τελικοί, αποτελεσματικοί, διστακτικοί και μερικές άλλες λέξεις μπαίνουν στην αρχή μιας δευτερεύουσας πρότασης και τη συνδέουν με μια κύρια ή με μια άλλη δευτερεύουσα πρόταση.




§8. Ονοματικοί προσδιορισμοί.
Ομοιόπτωτοι και ετερόπτωτοι προσδιορισμοί.
ΟΣ1 ΟΣ2
Παραδείγματα: Η Άννα η αδερφή μου είναι γυμνάστρια
ΟΣ1 ΟΣ1
Διάβασες το γράμμα της μητέρας.
Το ουσιαστικό συχνά δεν είναι μόνο του στην πρόταση. Συνοδεύεται από ένα άλλο ουσιαστικό ΟΣ2 που το προσδιορίζει και συμπληρώνει την έννοιά του.
Ονοματικός προσδιορισμός είναι κάθε όνομα ή αντωνυμία που προσδιορίζει κάποιο άλλο όνομα.
Ο ονοματικός προσδιορισμός μπορεί να βρίσκεται:
1. Στην ίδια πτώση (όμοια) με τη λέξη που προσδιορίζει (Η Άννα, η αδερφή μου) και τότε ονομάζεται ομοιόπτωτος προσδιορισμός.
2. Σε άλλη πτώση (έτερη) από τη λέξη που προσδιορίζει (το γράμμα της μητέρας) και τότε ονομάζεται ετερόπτωτος προσδιορισμός.
Το ΟΣ2 που προσδιορίζει το ΟΣ1 μπαίνει συνήθως μέσα σε κόμματα, ιδιαίτερα όταν είναι παράθεση ή επεξήγηση.

§9. Επιρρηματικοί προσδιορισμοί.
α. Γράφω αυτές τις σκέψεις βιαστικά
β. Ήρθε η κόρη του γελώντας
γ. Ώρες καθόμουν και κοίταζα τη θάλασσα
δ. Ο δρόμος περνά μπροστά από το σπίτι.

Επιρρηματικός προσδιορισμός ή επιρρηματικό σύνολο (ΕΣ) λέγεται κάθε επίρρημα (αλλά και άλλες λέξεις)
Οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί, όπως και η ίδια η λέξη το δηλώνει (επί+ρήμα) προσδιορίζουν τα ρήματα (αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις και τα επίθετα και τα ουσιαστικά και τα επιρρήματα), για να συμπληρώσουν την έννοια τους και να γίνει πιο συγκεκριμένη και πιο σαφής.
Οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί φανερώνουν τόπο, χρόνο, τρόπο, ποσό, αιτία, σκοπό, αποτέλεσμα, προϋπόθεση, βεβαίωση, άρνηση, δισταγμό κ.α.

§10. Εμπρόθετοι προσδιορισμοί
α. Ήταν περήφανος για το κατόρθωμά του.
β. Οι καταστροφές από το σεισμό ήταν πολλές.

Εμπρόθετος προσδιορισμός ή προθετικό σύνολο (ΠΣ) είναι ένα σύνολο λέξεων, που αποτελείται από πρόθεση και τη λέξη ή τις λέξεις που η πρόθεση αυτή συνοδεύει.
Τα πτωτικά που συνοδεύονται από προθέσεις, μπαίνουν κανονικά σε πτώση αιτιατική.

Β. Η ΔΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ
§11. Τι είναι παράγραφος;
Όταν γράφει κάποιος ένα κείμενο, μια έκθεση, μια ομιλία, ένα γράμμα, ένα δημοσίευμα, ένα βιβλίο, ασφαλώς θέλει να πει κάποια πράγματα, να διατυπώσει κάποιες σκέψεις, να εκφράσει κάποιες απόψεις, ιδέες, ή συναισθήματα. Για να πετύχει το σκοπό του πρέπει αυτά που θέλει να πει να τα γράψει με τρόπο που να βοηθά τους άλλους να καταλάβουν εύκολα. Θα τα καταλάβουν, λοιπόν, οι άλλοι καλύτερα, αν τα παρουσιάσει ένα ένα και όχι όλα μαζί ανακατεμένα.
Είναι ανάγκη, επομένως πρώτα ο ίδιος να ξεκαθαρίσει στο μυαλό του για ποια πράγματα θα μιλήσει και στη συνέχεια να τα γράψει έτσι ξεκάθαρα ένα ένα. Κάθε σκέψη ή ιδέα που θα αναπτύσσει, θα αποτελεί ένα κομμάτι του κειμένου. Αυτό ακριβώς το κομμάτι του κειμένου είναι η παράγραφος.
Ώστε, παράγραφος είναι ένα κομμάτι του λόγου, στο οποίο αναπτύσσεται μια και μόνη σκέψη, άποψη ή ιδέα.
Εύκολα καταλαβαίνει κανείς τώρα, ότι σε ένα κείμενο που έγραψε κάποιος που ξέρει να γράφει σωστά, όσα είναι τα κομμάτια του κειμένου, οι παράγραφοι, τόσες είναι και οι σκέψεις, οι ιδέες που αναπτύσσονται.

§12. Η σημασία της παραγράφου
Όταν ξέρει κανείς να γράφει σωστά μια παράγραφο, ξέρει να γράψει ένα κείμενο, γιατί ένα κείμενο δεν είναι τίποτε άλλο από μια σειρά παραγράφων, που δένονται μεταξύ τους και αναπτύσσουν ένα θέμα από όλες τις πλευρές.
Είναι ολοφάνερο πως ένα κείμενο που είναι γραμμένο έτσι το κατανοεί κανείς ευκολότερα και εύκολα μπορεί να το διατηρήσει στη μνήμη του, αν χρειαστεί.
Αυτή είναι και η σημασία της παραγράφου και η αξία της δόμησης ενός κειμένου σε παραγράφους.

§13. Δομή της παραγράφου
Παραδείγματα παραγράφων:
1. Ο Κολοκοτρώνης είχε όλα τα χαρίσματα του καλού αρχηγού. Είχε σώμα εύρωστο και παράστημα επιβλητικό το βλέμμα του ήταν ζωηρό και αστραποβόλο και η βροντερή φωνή του έδινε θάρρος στους συμπολεμιστές του και σκόρπιζε το φόβο και τον τρόμο στον εχθρό. Διακρινόταν ακόμα για την αντρεία του, την ευφυΐα, τη στρατιωτική ικανότητα, την τόλμη και τη σωφροσύνη. Σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως υπήρξε η εξοχότερη στρατιωτική φυσιογνωμία.
2. Όταν επαναστάτησαν τα άλλα νησιά του Αιγαίου πελάγους, η Χίος δεν κινήθηκε. Οι κάτοικοί της ήταν φιλήσυχοι κι εργατικοί, ασχολούνταν με το εμπόριο, τη ναυτιλία και την καλλιέργεια των μαστιχόδενδρων. Την εκλεκτή μαστίχα που έβγαζαν την έστελναν στο σουλτάνο για τις γυναίκες του χαρεμιού του. Γι’ αυτό ο σουλτάνος τους είχε παραχωρήσει ιδιαίτερα προνόμια και δεν ένιωθαν πολύ βαρύ το ζυγό της τυραννίας. Έτσι δεν αισθάνονταν άμεσα την ανάγκη να επαναστατήσουν.
Όπως θα παρατηρήσεις και στα παραδείγματα κάθε παράγραφος αποτελείται από τρία μέρη: α) τη θεματική περίοδο, β) τα σχόλια ή λεπτομέρειες, γ) τη περίοδο κατακλείδα.
α) Η θεματική περίοδος είναι η πρώτη φράση της παραγράφου. Σ’ αυτήν ο συγγραφέας παρουσιάζει το θέμα (θεματική) της παραγράφου επιγραμματικά, την κύρια ιδέα της. διαβάζοντας λοιπόν, την πρώτη περίοδο μιας παραγράφου, καταλαβαίνουμε για ποιο πράγμα μιλάει η παράγραφος.
β) Ακολουθούν τα σχόλια ή λεπτομέρειες, δηλαδή η ανάπτυξη της παραγράφου. Το μέρος αυτό είναι το μεγαλύτερο και πρέπει να δικαιολογεί, να αναλύει και να υποστηρίζει τη θεματική περίοδο. Φροντίζουμε εδώ να γράψουμε για τα σπουδαιότερα πράγματα, τα ουσιώδη, όχι ασήμαντες λεπτομέρειες, ούτε περιττά και άσχετα με το θέμα. Προσέχουμε αυτά που γράφουμε να έχουν σχέση μεταξύ τους και να ακολουθούν μια λογική σειρά. Ακόμη φροντίζουμε να εξετάζουμε το θέμα από πολλές πλευρές.
γ) Η παράγραφος τελειώνει με την περίοδο κατακλείδα. Η περίοδος αυτή λειτουργεί σαν συμπέρασμα και υπογραμμίζει την κύρια ιδέα της παραγράφου.
Ωστόσο, μια παράγραφος δεν είναι απαραίτητο να έχει κατακλείδα.

Πλαγιότιτλος
Αφού σε κάθε παράγραφο αναπτύσσεται και ένα νόημα, μπορούμε να το βρούμε, να το διατυπώσουμε με πολύ λίγες λέξεις (ακόμη και με μία) και να το σημειώσουμε στο πλάι της ως πλαγιότιτλο.

§14. Γνωρίσματα μιας καλής παραγράφου
Για να είναι καλή μια παράγραφος πρέπει να έχει:
α) Ένα σαφή σκοπό: Να έχει ξεκαθαρίσει ο συγγραφέας το τι ακριβώς θα γράψει σ’ αυτή και να διαμορφώσει μια θεματική περίοδο ανάλογα με το σκοπό που βάζει, γιατί η ανάπτυξη της παραγράφου καθορίζεται από τη θεματική περίοδο. Η θεματική περίοδος εκφράζει, αποκαλύπτει και τη στάση του συγγραφέα, απέναντι στο θέμα του.
β) Επαρκή ανάπτυξη: Η άποψη ότι η ιδέα που εκφράζεται με τη θεματική περίοδο πρέπει να αναπτυχθεί και να υποστηριχτεί. Αυτό γίνεται με ανάλυση, εξηγήσεις, αιτιολογήσεις, παραδείγματα, συγκρίσεις, αντιθέσεις. Η ανάπτυξη πρέπει να είναι επαρκής, πλήρης, ολόπλευρη. Πυξίδα θα έχουμε πάντα τη φράση των αρχαίων «(Παν) μέτρον άριστον». Δεν θα παρασυρθούμε σε φλυαρία ούτε θα γράψουμε λίγα. Θα γράψουμε τα πιο σημαντικά.
γ) Ενότητα: Με τη λέξη ενότητα εννοούμε ότι αυτά που θα γράψουμε πρέπει να έχουν άμεση σχέση με την κύρια ιδέα που εκφράζεται στη θεματική περίοδο (θ.π.) Δεν πρέπει να γράψουμε άσχετα πράγματα. Αυτό θα το πετύχουμε με δύο τρόπους 1) μα προσήλωση στη θ.π. που σημαίνει πως συνεχώς ξαναδιαβάζω τη θ.π. για να μη βγω από το θέμα και 2) φτιάχνοντας ένα σχέδιο στο οποίο σημειώνω τι θα γράψω, τι δε θα γράψω, ποιο θα γράψω πρώτο, ποιο δεύτερο και ποιο τελευταίο.
δ) Αλληλουχία νοημάτων: Αφού διαλέξαμε αυτά που θα γράψουμε έχει σημασία, όπως είπαμε και παραπάνω, να τα γράψουμε με μια σωστή κατάταξη, ώστε τα νοήματα να διαδέχονται ομαλά το ένα το άλλο. Ιδιαίτερα σε μια αφηγηματική παράγραφο τα σχόλια μπαίνουν σχεδόν πάντα κατά χρονική ή χρονολογική σειρά. Σε μια περιγραφική παράγραφο τα σχόλια γράφονται με άξονα το χώρο. Γενικότερα προχωρούμε από τα κοντινά στα μακρινά, από τα μεγάλα στα μικρά, από τα σημαντικά στα ασήμαντα.
ε) Συνοχή: Τα σχόλια πρέπει όχι μόνο να κατατάσσονται σε μια φυσική και λογική σειρά, αλλά και να συνδέονται μεταξύ τους έτσι, ώστε να μη δημιουργούν δυσκολίες ή χάσματα στον αναγνώστη. Να ρέουν ομαλά οι σκέψεις από τη μια πρόταση στην άλλη. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει ότι υπάρχει μια και μόνη σειρά με την οποία δένονται τα νοήματα μιας παραγράφου. Ο καθένας είναι ελεύθερος να στήσει τη δική του παράγραφο με το δικό του τρόπο. Ωστόσο υπάρχει μια βασική αρχή: ο λόγος, προφορικός και γραπτός, πρέπει να προχωρεί λογικά και εξελικτικά.
στ) Έμφαση: Να αποδίδει με ζωηρότητα το νόημα, όχι άψυχα. Ζωηρότητα στο λόγο δίνουν τα κατάλληλα ρήματα, τα επίθετα τα επιρρήματα και τα σχήματα του λόγου. Αυτό που θέλουμε να τονίσουμε, πρέπει να ξέρουμε ότι, το γράφουμε στην αρχή ή στο τέλος. Ακόμη, αυτό μπορεί να καλύψει και τον περισσότερο χώρο. Αποφεύγουμε να φορτίζουμε το λόγο μας με υπερβολές ή εξεζητημένο ύφος.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου